نوشته دکتر عزت اله عبدالهی نوروزی

حاكمان اتابك پناهگاهي براي اديبان و دانش دوستان بودند، و دوره ي آنان سرشار از معنويت وفرهنگ براي ديار لر بزرگ بود.سرزمين لر بزرگ در سايه حاكماني فرهنگ دوست ، مركز داد وستد علم ، دين ومعنويت بود.مدارس و اتابكيه1 هاي لرستان و مال امير مركز حكومت آنان، هم چون دانشگاه هاي امروزي پررونق و دانشمندان زيادي مقيم يا فارغ التحصيل آنها بودند. رجوع به متون بازمانده از آن عهد ما رابه اين نكته رهنمون مي سازد كه عصر پرشكوه فرهنگ وتمدن اتابكي چگونه بر جغرافياي اين ديار سايه گستر بوده است .

گزارش«ابن بطوطه» سياح مراكشي ، گوياترين سندي است كه يك جهانگرد غيرايراني درباره ي اين منطقه از خود بر جاي گذاشته است . از لابلاي سطور سفرنامه ابن بطوطه مي توان از رونق علم ودانش وفضل در اين ديار اطلاع حاصل كرد.حاكمان اديب و دانشمند پرور وعالم نواز اتابكي در دستگاه حكومتي خويش ده ها كاتب ونويسنده ومتفكر پرورانده بودند و ساحت بلند علمي آنان را هماره ارج مي نهادند وگرامي مي داشتند . گواه اين موضوع ده ها كتابي است كه در ديباچه شان ، مؤلفان با ذكر اوصاف جميل حاكمان اتابكي ، كتاب خويش را به پيشگاه آنان تقديم داشته اند .(نخجواني ،1344: 1و2و3)

ادبيات دوره ي اتابكان لر بزرگ و در قلمرو تحت سيطره ي آنان از رونق وشكوفايي خوبي برخوردار بود، علت شكوفايي و رونق ادبي را بايد در اتخاذ سياست تسامح ومداراي آنان با ايلخانان جست وجو كرد، درهمين زمينه مؤلف كتاب سبك شناسي معتقداست:«اتابكان لرستان وفارس با مغول از سر كمال سياست و دها2 سازش كردند و كلاه خود را حفظ كردند وعاقبت نور معنويت وتمدّن وآداب ايران بار ديگر در همان عصرتابش كرد وعلما وحكما وادبا وعرفا در اين دوره بروز كردند.»(بهار(ملك الشعراء)،1370:ج3، 157)

در بين اتابكان لر بزرگ ، بزرگان و امرائي وجود داشته است كه نام بعضي از آنان در ادبيات فارسي مخلد وجاويدان مانده است و به علت دخالتي كه در ادبيات ويا حمايتي كه از شاعران و نويسندگان داشته اند در تاريخ صاحب نام ونشاني شده اند . از ميان اين حاكمان علم دوست و دانشمند پرور ، مي توان به اتابك يوسف شاه اول، اتابك نصرت الدّين احمد ، اتابك مظفرالدّين افراسياب دوم واتابك نورالورد اشاره نمود.

در عهد حكومت اتابك نصرت الدّين هزاراسب لرستان بيش از پيش ترقي كرد، نظم وامنيت سراسر اين منطقه را فرا گرفت . اين اتابك در يكپارچگي سرزمين لر بزرگ كوشيد وبراي جبران سال هاي ركود وعقب ماندگي اجتماعي اين سرزمين شروع به تعمير و احداث راه هاي باستاني ، بناي مدارس وبنياد شهرهاي متعددي در اين سرزمين كرد كه سبب شكوفايي فرهنگي وپيشرفت اقتصادي اتابكان شد و همين امر سبب گرديد تا اقوام ديگري از سرزمين هاي دور ونزديك به سوي اين ديار بشتابند.

اتابك يوسف شاه اوّل فرزند شمس الدّين آلب ارغون (688-672ق) فردي دانش دوست بود ، علما و دانشمندان را محترم مي داشت و با اهل حكمت انس و الفت مي ورزيد.(سايكس،1335: ج2 ، 139)اسماعيل بن محمد تبريزي از علماي قرن هفتم كه چند كتاب در حكمت به زبان فارسي نوشته است مانند؛ رساله ی حيوه النفس و رساله نصيريه، در خدمت اين اتابك بسر مي برده است .(صفا،1371: ج3 ،1317)

از ديگر شاعران ملك الشعرا سيد قوام الدّين حسين بن صدرالدّين علي شيرواني متخلّص به ذوالفقار از شاعران معروف ايران در قرن هفتم هجري، مدتي در دربار اتابك يوسف شاه بود و قصائدي غرّا در مدح اين اتابك گفته است . بنابر گزارش مؤلف«تذكره الشعراء» سيّد ذوالفقار به وساطت خواجه محمّد مالستري به خدمت اتابك يوسف شاه رسيد و «از دولت اتابك و عنايت آن وزيرعدم النظير عمري به عشرت گذرانيده و قصائد غرّا در مدح ايشان گفته .» ( دولتشاه سمرقندي ،1338:ج2، 212)

موضوع ديگري كه در اثبات علم دوستي و ارزشمندي مقام علما و دانشمندان در نزد اتابك يوسف شاه اول مي توان به آن استنادكرد« ازدواج اتابك يوسف شاه با دختر خواجه شمس الدّين محمد جويني- دولت خاتون- است .3

رونق علم وادب در دوره ي اتابك نصرت الدّين احمد

اتابك نصرت الدّين احمد فرزند يوسف شاه(733- 695ق) مردي بزرگ وادب دوست بود، همواره به شعرا و نويسندگان احترام مي گذاشت و آن ها را مورد حمايت خود قرار مي داد. اين اتابك كه يكي از مشهورترين حكام لر بزرگ است ، علاوه بر حسن سلوك با مردم ، علما و زُهّاد واهل ادب وشعرا حشرونشر داشت و نامي نيك از خود به جاي گذاشت.

در زمان اتابك نصرت الدّين احمد شاهد رونق و شكوفايي علم وفرهنگ در قلمرو لربزرگ هستيم ، مي توان گفت كه اوج ترقي وشكوفايي علمي وادبي اتابكان در زمان همين اتابك است. بررسي وتحليل علل آن ما را بيشتر با وضعيت علمي و فرهنگي اين دوران آشنا مي سازد كه اين علل عبارتند از :

الف: حمايت اتابك نصرت الدّين احمد از علما، دانشمندان ،ادبيان و شاعران. بيشتر مورخان ومحققان وي را مردي اديب ودانش دوست معرفي كرده اند.اتابك احمد علما و دانشمندان را در مال امير به دور خود جمع كرد و در اعزاز واكرام آنان سعي بليغ مبذول داشت.

ب: احداث مدارس،زوايا ، خانقاه ها ورباط ها به دستور اتابك نصرت الدّين احمد سبب گسترش علم و دانش گرديد.

ج: اتابك نصرت الدّين احمد يك سوم درآمد مالياتي قلمروخود را به مصرف زوايا ومدارس مي رساند واين كار تأثير فراواني در رشد علم وادب و فرهنگ در آن دوران داشت .

اتابك نصرت الدّين احمد در ادبيات ايران نيز نام بلندي دارد، علاوه برحسن رفتار با علما وادباء عده اي از شعرا به مدح وي پرداخته اند و نويسندگان ومورخاني آثار خود را به نام او تأليف كرده اند و از وي به نيكي يادكرده اند، كه برخي ازآنان عبارتند از:

1- شرف الدّين فضل الله حسيني قزويني :

شرف الدّين فضل الله حسيني قزويني در سال 660 ق در قزوين به دنيا آمد ودر سال 732 ق در دشت اوجان توسط خواجه غياث الدّين محمد به خدمت اولجايتو ايلخان مغول راه يافت و وفاتش در حدود سال 740 ق اتفاق افتاد. وي اديب ، شاعر ومنشي معروف قرن هفتم وهشتم هجري است. مهّم ترين اثر او كتاب «المعجم في آثار ملوك العجم»4 است كه آن را به نام اتابك نصرت الدّين احمد درباره ي تاريخ ايران قديم با انشايي مصنوع و مزين ، همراه با لغات مهجور عربي واشعار عربي و فارسي ولحني كاملاً منشيانه نوشته است . (حسيني قزويني،1381: 6و7)

كتاب المعجم شرف الدّين قزويني كمتر اهمّيّت تاريخي دارد وبه سبك تاريخ وصاف است ،همين نويسنده كتاب ديگري به نام «الترسل النصرتيه» دارد كه بعد از سال 727ق در فن انشاء وترسل به نام اتابك نصرت الدّين احمد نوشته است . (بهار الملک)

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: